Duurzaam zorgcentrum voor weduwen Srebrenica is voorbeeld voor omgeving
In 1995 stierven tijdens de val van Srebrenica meer dan 8.000 jongens en mannen, waaronder Nederlandse militairen (Dutchbat). Nu, 25 jaar na het bloedbad, is er een grote zorgvraag voor de overgebleven moeders en weduwen die in de slecht bereikbare bergen van Potočari leven. Een nieuw zorgcentrum op initiatief van Stichting Proplan biedt uitkomst.
Tekst: Jouke Post, XXarchitecten
In juli 2020 is de 25e herdenking van de massamoord in Sebrenica. De voormalige accufabriek in Potočari waar Dutchbat indertijd gelegerd was, is intussen omgevormd tot een museum over deze vreselijke oorlog. Aan de overkant van de weg is een begraafplaats voor de omgekomen mannen ingericht, waar op de herdenkingsdag de mannen worden begraven die gedurende het afgelopen jaar zijn geïdentificeerd.
Verzorgd levenseinde
De weduwen en moeders van deze mannen wonen verspreid in de omliggende bergen. Een prachtig landschap, maar moeilijk bereikbaar: slechte wegen, geen openbaar vervoer en een echt landklimaat met hete zomers en ijskoude winters. Verschillende instanties trekken zich het lot van deze vrouwen aan. Zij sturen verzorgsters, zorgen voor eten en brengen hun huizen een beetje aan kant. Inmiddels zijn de moeders en weduwen op een leeftijd dat zelfstandig wonen, boven in de bergen, moeilijk vol te houden is. Dit vormde de aanleiding om een zorgcentrum te bouwen.
Het zorgcentrum voor de weduwen, het Starački Centar Srebrenica, wordt voor de helft gefinancierd door Stichting Proplan. Deze stichting zet zich in voor de allerarmsten in de landen die getroffen zijn door de burgeroorlog in het voormalige Joegoslavië. “Met dit zorgcentrum willen we, op de eerste plaats, aan de weduwen van Srebrenica de mogelijkheid geven om een verzorgd levenseinde te hebben,” aldus Willem Pronk van Stichting Proplan. “In dit centrum kunnen ze 24/7 indien nodig bijgestaan worden en hebben ze ook de mogelijkheid gezamenlijk activiteiten te ontwikkelen of mee te doen.”
Voorzieningen
Het project bestaat uit zelfstandige woningen en appartementen (zeventig woningen in totaal), een ziekenzaal, een restaurant, een eerstehulppost en een recreatieruimte. XXarchitecten heeft samen met Pronk en de lokale partijen een plan ontwikkeld dat intussen wordt gerealiseerd. Het plan is met de lokale aannemer verder uitgewerkt en is voor Bosnische begrippen bijzonder vernieuwend. De uitgangspunten voor verzorgd wonen zoals die in Nederland gemeengoed zijn, hebben we daar moeten bevechten. Veranderbaarheid en flexibiliteit, begrippen die in ons land vanzelfsprekend zijn, zijn in Bosnië bijna stiekem in de woningen ingebouwd.
Duurzaamheid is integraal in het plan verwerkt. Daarom is het ontwerp van het complex ook afwijkend van de in Bosnië gebruikelijke ontwerpen. Naast de vele voorzieningen op het terrein, zoals de eerstehulppost, is er een restaurant en een beddenhuis voor hen die permanente verzorging nodig hebben bij ziekte. Ook is er voorzien in een wasserij en aantal ruimten om in kleinere kring bij elkaar te komen. Verder zijn de woningen ingericht volgens Bosnische maatstaven om vier personen te huisvesten, maar is met oog op de toekomst rekening gehouden met de mogelijkheid om de woning bruikbaar te maken voor twee personen of zelfs één persoon.
Een voorschot op deze bezetting is gedaan met het appartementengebouw. Hier zijn de kamers kleiner, maar geschikt gemaakt voor individuele bewoning. Men heeft alle basisvoorzieningen: een bed, woonruimte, aanrecht, douche en mogelijkheid om een wasmachine aan te sluiten. Ook heeft elke woning een eigen balkon. In het appartementengebouw zijn twee gemeenschappelijke ruimten gemaakt om gezamenlijk activiteiten te ondernemen. In het gebouw worden twee liften voorzien, waarvan een lift geschikt is voor een brancard. De woningen kunnen geheel zelfstandig worden gebruikt, maar ook voor bewoners die meer bijstand nodig hebben. Een elektronische koppeling met bijvoorbeeld een nachtbewaking/verpleging is mogelijk.
Globaal energieneutraal
Naast deze intrinsieke duurzaamheid in het ontwerp is het project ook bijzonder duurzaam door het gebruik van hernieuwbare energie, een relatief onbekend begrip in Bosnië. De elektriciteit van de bruinkoolcentrales is een belangrijk exportproduct van het land, dus de weerstand is begrijpelijk. Deze bruinkool wordt gestookt in de centrale kachels en wordt in de energiecentrales omgezet in elektriciteit. Het gevolg is dat er veel toxische uitstoot en fijnstof wordt geproduceerd, wat als een deken over het land ligt. Het zorgcentrum is dus gelijk een voorbeeld van hoe warmte en elektriciteit verkregen kunnen worden op een duurzame manier. Uiteindelijk zal de lucht schoner worden en zullen de mensen daardoor langer leven.
De elektriciteit voor het centrum wordt gewonnen uit zonnepanelen en met gebruik van de bodemwarmte wordt de verwarming van de gebouwen verzorgd. Omdat er in Bosnië geen regelingen zijn om het bestaande energienet te gebruiken voor teruglevering is hier middels een extra transformator een koppeling gemaakt met het kinderhuis. Zo kan alle opgewekte energie intern worden gebruikt. Ook zijn de gebouwen voor Bosnische begrippen extreem zwaar geïsoleerd. Het warmteverlies is daardoor beperkt. Het gehele complex is met deze maatregelen globaal energieneutraal te noemen. Belangrijker is nog dat door deze maatregelen de hoeveelheid af te nemen elektrische energie uit het net is geminimaliseerd.
De opening van het Starački Centar Srebrenica staat gepland voor 1 juli 2021.
Duurzaam zorgcentrum voor weduwen is voorbeeld voor omgeving